از گذشته تا به امروز در فرهنگ های مختلف زمانی که می خواهند با نهایت احترام، کتابی را که برای آن قوم اهمیت بسیار بالایی دارد را نگارش کنند و به صورت دست نویس آن را مکتوب کنند حتماً اثری از طلا در آن می یابیم زیرا که ارزشمندترین ماده که بتوان با آن برای نگارش و یا تزئین حاشیه صفحات استفاده کرد، طلاست. در فرهنگ و ملیّت ما نیز از این قائده مستثنی نیست و آثار فاخری که با آن کتاب آسمانی دین مبین اسلام، قرآن را هنرمندان گرامی کشورمان در قرون مختلف نگاشته اند و آثار فاخری را از خود بجای گذاشته اند. استفاده از طلا همانطور که گفته شد برای ارزش گذاری روی نسخ خطی و متون استفاده می شده است که خواه با خوشنویسی با سبک های مختلفی همچون نستعلیق و نسخ، هنرمندان خوشنویس آیات کلام خداوند را با طلا نگاشته اند و یا هنرمندان تذهیب کار که در حاشیه صفحات، قرآن کریم را با طلا تذهیب نموده اند که در نهایت اثری جاودان و ماندگار برجای مانده است. آکادمی اردوان آنوش بر خود لازم دانسته است که در این مقاله با توجه به مقارن شدن روز اسناد ملّی و میراث مکتوب با ماه مبارک رمضان در سال حاضر، به بررسی 5 اثر فاخر قرآن کریم که در دوره قاجار مکتوب شده اند که در تحقیقات بانوان ایران زمین، خانم ها فضه رحیمی و مهناز عبدالله خان گرجی انجام شده است، می پردازیم که نتیجه تحقیقات ایشان در فصلنامه تخصصی دانش حفاظت و مرمت نیز چاپ شده است. لازم به ذکر است که هر 5 نسخ خطی قرآن کریم در موزه ملّی قرآن کریم نگهداری می شوند و محفوظ می باشند.

منابع مختلفی در موضوع آرایه های تزئینی و رنگ های استفاده شده در تزئینات نسخ خطی وجود دارد که می توانند مرجع خوبی برای شناخت اینگونه تزئینات باشد. اما ضروری است مطالعات دقیق تری برای شناسایی رنگ های به کار رفته انجام پذیرد تا شناخت ما نسبت به آثار، شناختی دقیق و علمی باشد. ازجمله این موارد کاربرد رنگ طلایی در آرایه های تزئینی نسخ خطی است که در این پژوهش به شناسایی آنها در نسخ تاریخ دار پرداخته شده است. با توجه به اینکه نسخه شناسان در فهرست نویسی ها یا شناسنامه های اموالی، رنگ طلایی نسخ خطی را زر (طلا) اعلام میکنند و از طرفی در دوران اسلامی کاربرد طلا در آثار و اشیا محدودیت دارد، این پرسش مطرح می شود که آیا کاربرد طلا در قرآن ها نیز محدودیت داشته یا از آلیاژهایی که تلألؤ طلایی دارند، استفاده می شده است. بر همین اساس در این پژوهش به بررسی رنگ طلایی قرآن های خطی قاجاری پرداخته می شود تا مشخص شود در تزئینات قرآن ها از طلا یا از آلیاژ های آن استفاده شده است. در تحقیق حاضر 5 نمونه رنگ طلایی به کار رفته در 5 نسخه خطی مربوط به دوره قاجار شناسایی شد. این آثار مذهب و مرّصع به دلیل نفیس بودن در فهرست آثار ملی ثبت شده است و در حال حاضر در موزه ملّی قرآن نگهداری می شوند. این بررسی با میکروسکوپ پالریزان PLM و میکروسکوپ الکترونی روبشی SEMمجهز به آنالیزگرEDS انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد طلا به عنوان رنگ دانه در تزئینات رنگ طلایی به کار رفته است.

رنگ، بخش مهّمی از آرایه های تزئینی در نسخ خطی قدیمی است؛ به طوری که تمام نقوش اسلیمی، ختایی، جدول کشی ها، حاشیه ها، نشان پایان آیات و تقسیمات قرآنی با رنگهای مختلفی چون طلایی، آبی، قرمز، سبز و… رنگ آمیزی می شد. آگاهی ما از نوع رنگ به کار رفته در آثار بر اساس تجربیات نسخه شناسان است که این امر هر چند ضروری است اما به تنهایی برای شناخت آثار کافی نیست. پژوهش های نسخه شناسی زمانی دقیق خواهد بود که اجزای مختلف نسخ ازجمله رنگ های به کار رفته در آنها بررسی شود، تا بتوان مطالعات مهّمی در زمینه نوع موّاد و فنون ساخت آن به دست آورد. ازجمله رنگ های مهّم در تزئین نسخ خطی و به طور خاص قرآن خطی، رنگ طلایی است. از قرون اوّلیّه اسلام کاربرد طلا در آثار محدودیت های زیاد داشته است؛ امّا به دلیل جایگاه معنوی و مذهبی قرآن از طلا در تزئین قرآن ها استفاده شده است. تزئینات رنگی بیشتر در صفحات آغازین قرآن ها به کار رفته و رنگ طلایی بیشترین کاربرد را داشته است. اگر در آرایه های نسخ خطی از رنگ طلایی استفاده شود، نسخه شناسان به آن اثر مذّهب می گویند و اگر از دیگر رنگ ها مثل لاجورد، قرمز و سبز و… استفاده شود، به آن مرّصع گفته می شود.(مایل هروی،1372 :594)

کیفیت طلای استفاده شده بر اساس سفارش دهنده یا حامی کتابت می تواند از طلا با خلوص بالا تا آلیاژ های مختلف آن باشد. بر اساس پژوهش های نسخه شناسی، در کتاب آرایی قرآن های نفیس در گذشته یا در حال حاضر از طلای خالص استفاده شده است. وجود برخی اسناد درباره استفاده از طلا در تزئینات قرآن ها مؤید این مطلب است (افشار،1356 :43) به همین دلیل در این پژوهش، به منظور تشخیص خالص بودن یا آلیاژ بودن طلای استفاده شده، قرآن های نفیس قاجاری که تاریخ دارند، بررسی شده اند.

تمامی گزارشات و مستندات این تحقیقات را می توان در فصلنامه تخصصی دانش حفاظت و مرمت مطالعه نمایید. در پایان مشخص شد که در تمام پنج اثر ذکر شده از طلا به عنوان رنگ دانه در تزئینات رنگ طلایی به کار رفته است.